فضای مجازی و کارکردهای آن

وبگاه «فیس بوک» از شبکه‌های اجتماعی مجازی است که به‌واسطه اطلاعات دریافتی از کاربران، می‌توان با دوستانی که دارای حساب کاربری در فیس بوک هستند عکس، فیلم یا پیغام به اشتراک گذاشت. وبگاه فیس بوک که هم اکنون به‌طور رایگان در اختیار مردم جهان است، بیش از یک میلیارد نفر کاربر دارد، در حال حاضر به 40 زبان، قابل دسترس بوده و 70 درصد از کاربران آن در خارج از ایالات متحده هستند.
این میزان گسترش کاربری فیس بوک در دنیا ناشی از این سیاست کلان هیئت حاکمه ایالات متحده است که آمریکا باید از طریق تمرکز روی فضای مجازی و موبایل‌ها در راستای استیلای خود در دنیا تلاش کند؛ لذا بر اساس سیاست یادشده، کمی بعد از قدم گذاشتن شبکه اجتماعی فیس بوک به فضای مجازی ایران، در کمتر از 5 سال، رتبه کاربری آن به زیر 10 رسید. این در حالی است که پیش از آن، سایت‌های زیادی، ازجمله بلاگ سرویس‌هایی چون پرشین بلاگ و بلاگفا، شروع به فعالیت کرده و بر اساس فعالیت فزاینده ایرانیان در آنها، رتبه برتر تولید محتوا در وبلاگ‌ها در سراسر جهان از آن ایران شده بود؛ بنابراین رشد سریع و بی‌سابقه عضویت ایرانیان در فیس بوک بر اساس برنامه مشخص و آماده سازی بسترهای حضور در آن بوده است.
نقش‌آفرینی جدی و غیرقابل انکار فیس بوک و بسترسازی برای شکل‌دهی به فعالیت‌های سرویس‌های جاسوسی و معاندان در جریان فتنه عمیق سال 1388 و اظهارات بی‌پرده سیاست‌مداران آمریکایی در خصوص پشتیبانی سایبری از فتنه، باعث اثبات گمانه‌های پیشین شد. فیلترینگ این شبکه اجتماعی در ایران، بدیهی‌ترین واکنش در قبال اقدامات فیس بوک بود که باعث افت جایگاه و رتبه بندی آن در ایران شد، اما از دیگرسو فعالیت‌های جدی و پردامنه آمریکایی‌ها برای ایجاد دسترسی به سایت‌های فیلترشده ازجمله فیس بوک و اختصاص بودجه‌های کلان میلیون دلاری به آن، جابه‌جایی پیاپی در رتبه فیس بوک و دیگر سایت‌های فیلترشده را موجب شد. خاطرنشان می‌سازد هرگاه سیاست‌های کنترل دسترسی غیرمجاز به پروتکل‌های VPN و فیلترشکن جدی گرفته شده، استفاده از فیس بوک و سایر وبگاه‌های فیلترشده به‌شدت کاهش یافته است تا جایی که رتبه فیس بوک از 140 در بهمن 91 به 340 در فروردین 92 رسید.
این شبکه اجتماعی محملی مناسب و بی‌بدیل برای شکل‌دهی به رفتارهای ضدقانون، ضددین و ضدعرف بوده و شبکه‌های شکل‌یافته، بر اساس مناسبت‌های مختلف در فیس بوک، به‌سادگی فعالیت خود را تعطیل نکرده و تلاش می‌کنند تا کاربران شبکه را نسبت به هر رویدادی تهییج و وادار به کنش کنند. حال اگر این جریان‌ها در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی، اقتصادی و... باشند، دائماً مانند آتش زیر خاکستر آماده بهره برداری سوء خواهند بود.
البته لازم است به این نکته توجه جدی شود که تأثیر و تأثرات فیس بوک با دیگر رسانه‌های اجتماعی و فضای واقعی جامعه بالاست؛ از این رو، فیس بوک را نباید نوعی رسانه بسته و خویش‌بسنده انگاشت که همچون شبه‌جزیره‌ای در درون اقیانوس فضای مجازی به سر می‌برد. تبادل مذکورِ فیس بوک با فضای واقعی جامعه و بهره برداری چندمنظوره جریان‌های مختلف معارض فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و... از آن، عملاً این شبکه اجتماعی را به اقیانوسی از محتواهای درهم تنیده، مختلط و غیررسمی بدل کرده که دسته بندی و تحلیل محتوای آن را دچار سختی و صعوبت بسیاری می‌کند.